Kartony 2020

W ostatnich dniach ulice wielu polskich miast wypełniły grupy głównie młodych osób niosących transparenty, którymi zainteresowało się kilka instytucji muzealnych, zapowiadając włączenie ich do swoich zbiorów. Bolesne doświadczenie wielu instytucji kultury uczy jednak, że ekspozycja na światło niektórych materiałów niesie ze sobą ryzyko nieodwracalnej zmiany ich barwy. Wyblakłe tkaniny na Wawelu czy zmienione kolorystycznie pastele Witkacego, to przykłady tylko z krakowskiego podwórka (które mieliśmy przywilej badać), boleśnie ilustrujące to zagrożenie. W myśl powiedzenia "mądry Polak przed szkodą", warto zbadać światłotrwałość obiektów, które rozpoczęły już zbierać muzea w Gdańsku, Warszawie i Krakowie, zwłaszcza, że ich twórcy użyli powszechnie dostępnych materiałów, często (niestety) niskiej jakości - tektury falistej oraz pisaków, najczęściej o barwie czerwonej lub czarnej, zapewne bez dbałości o parametry wytrzymałościowe wykorzystanych w nich barwników lub pigmentów.

Poniżej prezentuję wyniki pilotażowego testu światłotrwałości, wykonanego techniką MFT (Micro Fading Tests), która pozwala określić odporność na światło i łatwo porównać uzyskane wartości z materiałem referencyjnym (Blue Wool Standards), a także określić charakter zmian barwy, wyrażony w kolorymetrycznych jednostkach modelu CIE L*a*b*. Tetsty wykonano na dwóch rodzajach podłoża - trójwarstwowej tekturze brązowej i białej oraz dla dwóch barw środków piszących - czarnej i czerwonej. Pomiary wykonano dwukrotnie, czas pomiaru wynosił każdorazowo 300 s, co odpowiada dawce światła równej 0.9 Mlxh. Rozmiar plamki pomiarowej to 0.54 mm - przy tak niewielkim rozmiarze oko ludzkie nie jest w stanie dostrzec zmian barwy spowodowanych przez przeprowadzony pomiar, test można więc uznać za nieniszczący.

Dla znaków wykonanych czerwonym pisakiem w przeprowadzonym teście stwierdzono bardzo duże zmiany barwy, średnio dwukrotnie większe niż dla wzorca BWStd. 1, który odpowiada materiałom w praktyce konserwatorskiej wskazywanym jako wymagające największej troski. Charakter zmian pokazano na rysunku ilustrującym barwę zmierzoną na początku i na końcu testu - widać na nim silne zblaknięcie czerwonego śladu pisaka. Czarne linie są znacznie trwalsze - ich odporność na światło jest zbliżona do wzorca BWStd. 3 (napis na białym kartonie), lub nieco lepsza niż BWStd. 2. Dodatkowo, eksponowany na światło pisak na białym kartonie ciemnieje, a więc nie ma ryzyka zaniku czytelności treści obiektu (przynajmniej w wyniku oddziaływania ze światłem) - por. wykres zmiany jasności (dL) od czasu.

Prezentowane badania mają jedynie charakter ilustracyjny, wskazujący na możliwe zagrożenia dla trwałości obiektów i wskazujące na możliwość szybkiego wykonania odpowiednich testów w polskich laboratoriach. Zachęcamy do kontaktu instytucje zainteresowane wynikami testów, jak również instytucje finansujące badania - pomimo trudnych warunków ich prowadzenia (laboratorium zaaranżowano ad hoc w miejscu zamieszkania prowadzącego), jesteśmy gotowi je kontynuować w trosce o stan ważnego świadectwa przemian społecznych i społecznej ekspresji A.D. 2020.